دیپلماسی آب و اختلاف‌های آبی در منطقۀ آسیای مرکزی

اتحاد شوروی در اواخر سدۀ بیستم فروپاشید و پانزده کشور جدید جایگزین آن شدند. از بین این کشورهای نواستقلال، پنج کشور، منطقۀ آسیای مرکزی را در همسایگی شمالی ایران تشکیل می‌دهند که از نظر فرهنگی و تاریخی از گذشته‌های دور با ایران و جهان اسلام ارتباط تنگاتنگی داشته‌اند. بعضی از این کشورها که در دورۀ اتحاد شوروی براساس مدیریت واحدی از سوی مسکو اداره می‌شدند، پس از استقلال به‌دلیل تضاد منافع دچار اختلاف‌هایی شده‌اند. یکی از این موارد اختلافی، مسئلۀ بهره‌برداری از آب‌های مشترک و فرامرزی است. به‌نظر می‌رسد براساس نظریۀ واقع‌گرایی تدافعی، اقدام‌ها و رفتارهای کشورهای این منطقه و سیاست خارجی آن‌ها ‌در برابر یکدیگر و در زمینۀ آب قابل توضیح است؛ زیرا وقتی یکی از کشورهای منطقۀ آسیای مرکزی در بهره‌برداری از منابع آب مشترک و فرامرزی شروع به اقدام‌های یک‌جانبه می‌کند، کشورهای دیگر که از بابت این اقدام‌ها احساس تهدید می‌کنند، دست به موازنۀ تهدید و اقدام‌های متقابل می‌زنند. البته در دورۀ استقلال جمهوری‌های آسیای مرکزی، نهادهایی در زمینۀ دیپلماسی آب در این منطقه‌ ایجاد شده‌اند؛ اما این نهادهای منطقه‌ای کارایی درخور توجهی نداشته‌اند و نتوانسته‌اند در کاهش اختلاف‌های آبی موجود بین کشورهای این منطقه نقش چندانی ‌ایفا کنند. این نوشتار به‌دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش است که چرا دیپلماسی آب در منطقۀ آسیای مرکزی از موفقیت لازم برخوردار نبوده است و بر این باور است که دلیل این موفق‌نبودن، احساس تهدید امنیتی است که کشورهای این منطقه نسبت به یکدیگر دارند و دیپلماسی آب هم در ‌‌تأثیر این نگرانی‌های امنیتی قرار گرفته است.